Ομιλία του Σεν. Μητροπολίτου κ. Ναθαναήλ για την Οσία Μελώ (στην 3η Αμφικτυονία Ιστορίας της Ιατρικής που έγινε στο ΔΙΙΚ)
Τα ερείπια του ασκητηρίου του διασώζονται ακόμη και σήμερα 50 περίπου μέτρα νότια του ναού της οσίας Μελούς.
Αν και ο συγγραφέας δε συνδέει άμεσα την ιαματική πηγή με τη δράση του μοναχού, φαίνεται ότι εκείνος θεράπευε τους προσκυνητές πνευματικά, ενώ οι ιδιότητες του νερού της πηγής τους θεράπευαν σωματικά.
Στην ίδια περιοχή, περίπου 150 μέτρα ανατολικά από το εκκλησάκι που διασώζεται επ' ονόματι της αγίας Μελούς, υπάρχει πηγή η οποία εντυπωσιάζει με το πορτοκαλοκόκκινο χρώμα των υδάτων της. Τα ύδατα αυτά κατά την αρχή της ανοίξεως έχουν πολύ έντονο χρώμα, ενώ όσο πλησιάζουμε προς το καλοκαίρι καλύπτονται από ένα κρυσταλικό στρώμα, κάτι σαν πάχνη, που τα κάνει να φαίνονται άσπρα. Ενδιαφέρον είναι ότι οι κάτοικοι της περιοχής τα θεωρούν ιαματικά και συχνά βρέχονται με αυτά για να θεραπευθούν από παθήσεις π.χ. των ποδιών, ενώ αλοίφονται με το ίζημα, μία κόκκινη λάσπη, για να θεραπευθούν από δερματικές παθήσεις (όπως ψωρίαση και εκζέματα). Γνωρίζουν δε ότι, αν και αυτό δε διακρίνεται με την πρώτη ματιά, το νερό είναι ανθρακούχο, κάτι που επιδεικνύουν με υπερηφάνεια. Γεμίζουν ένα μπουκάλι, το ανακινούν κλεισμένο με το δακτυλό τους και μόλις ελευθερώσουν τη δίοδο του αέρα αυτός φεύγει με πίεση.
Στην περιοχή της Βουρρίνας, όπου διασώζεται αρχαίο υδραγωγείο, το οποίο συνεχίζει να λειτουργεί και να υδροδοτεί την πόλη της Κω μέχρι σήμερα, έχουμε και μία σειρά από ιαματικές πηγές.
Κατά την μεσαιωνική περίοδο υπάρχουν μαρτυρίες, οι οποίες δείχνουν αξιοποίηση αυτών των πηγών από μοναχούς για την ενίσχυση του πνευματικού έργου τους: η θεραπεία της ψυχής συνδυασμένη με θεραπεία του σώματος.
Η πρώτη σχετική μαρτυρία προέρχεται από τον Ιάκωβο Ζαρράφτη, τον Κώο ιστοριοδίφη, ο οποίος στο έργο του "Ιστορία της Κω" παραθέτει την πολύ ενδιαφέρουσα μαρτυρία ότι "κατά το 1018 εκτίσθη υπό ευφυούς καλογήρου παρά την ιαματικήν πηγήν του Κοκκινονέρου μοναστήριον, όπερ ονομάζεται Αγιά Μελού, εν ω ο μονάζων εθεράπευε τους προσερχομένους πάσχοντας αποζών εξαιρέτως"[2].
Κατά την μεσαιωνική περίοδο υπάρχουν μαρτυρίες, οι οποίες δείχνουν αξιοποίηση αυτών των πηγών από μοναχούς για την ενίσχυση του πνευματικού έργου τους: η θεραπεία της ψυχής συνδυασμένη με θεραπεία του σώματος.
Η πρώτη σχετική μαρτυρία προέρχεται από τον Ιάκωβο Ζαρράφτη, τον Κώο ιστοριοδίφη, ο οποίος στο έργο του "Ιστορία της Κω" παραθέτει την πολύ ενδιαφέρουσα μαρτυρία ότι "κατά το 1018 εκτίσθη υπό ευφυούς καλογήρου παρά την ιαματικήν πηγήν του Κοκκινονέρου μοναστήριον, όπερ ονομάζεται Αγιά Μελού, εν ω ο μονάζων εθεράπευε τους προσερχομένους πάσχοντας αποζών εξαιρέτως"[2].
Τα ερείπια του ασκητηρίου του διασώζονται ακόμη και σήμερα 50 περίπου μέτρα νότια του ναού της οσίας Μελούς.
Αν και ο συγγραφέας δε συνδέει άμεσα την ιαματική πηγή με τη δράση του μοναχού, φαίνεται ότι εκείνος θεράπευε τους προσκυνητές πνευματικά, ενώ οι ιδιότητες του νερού της πηγής τους θεράπευαν σωματικά.
Στην ίδια περιοχή, περίπου 150 μέτρα ανατολικά από το εκκλησάκι που διασώζεται επ' ονόματι της αγίας Μελούς, υπάρχει πηγή η οποία εντυπωσιάζει με το πορτοκαλοκόκκινο χρώμα των υδάτων της. Τα ύδατα αυτά κατά την αρχή της ανοίξεως έχουν πολύ έντονο χρώμα, ενώ όσο πλησιάζουμε προς το καλοκαίρι καλύπτονται από ένα κρυσταλικό στρώμα, κάτι σαν πάχνη, που τα κάνει να φαίνονται άσπρα. Ενδιαφέρον είναι ότι οι κάτοικοι της περιοχής τα θεωρούν ιαματικά και συχνά βρέχονται με αυτά για να θεραπευθούν από παθήσεις π.χ. των ποδιών, ενώ αλοίφονται με το ίζημα, μία κόκκινη λάσπη, για να θεραπευθούν από δερματικές παθήσεις (όπως ψωρίαση και εκζέματα). Γνωρίζουν δε ότι, αν και αυτό δε διακρίνεται με την πρώτη ματιά, το νερό είναι ανθρακούχο, κάτι που επιδεικνύουν με υπερηφάνεια. Γεμίζουν ένα μπουκάλι, το ανακινούν κλεισμένο με το δακτυλό τους και μόλις ελευθερώσουν τη δίοδο του αέρα αυτός φεύγει με πίεση.
Μερικές εκατοντάδες μέτρα ανατολικότερα υπάρχει άλλη πηγή, η οποία λέγεται "Βουρκόνερο" η "Βουρκάνι", επίσης με ιαματικά χαρακτηριστικά. Το νερό ρέει από τους βράχους του ηφαιστείου που υπάρχει στην περιοχή, έχει χρώμα υπόλευκο, το οποίο διαφέρει ανάλογα με το πέτρωμα του βράχου στον οποίο συγκεντρώνεται. Σε όλη την περιοχή υπάρχει έντονη απωθητική μυρωδιά, η οποία απλώνεται ενίοτε μέχρι τα όρια της πόλεως ανάλογα με τη διεύθυνση του ανέμου και πείθει όσους την πλησιάζουν ότι η πηγή είναι πλούσια σε θείο (θειάφι) η καλύτερα σε υδρόθειο (H2S), το οποίο εκλύεται κατά την αποδόμηση οργανικών υλικών. Διασχίζοντας το δρόμο, σχηματίζει νερόλακους στα πλάγια του, και συγκεντρώνεται σε "λεκάνη απορροής", λίγο πιο κάτω από αυτόν, σε μία περιοχή κατάφυτη από φτέρες.
Συνεχίζοντας το δρόμο από την οσία Μελώ προς τα ανατολικά συναντούμε και άλλη πηγή τα νερά της οποίας, παλαιότερα, ανέβλυζαν μέσα στο κτίριο που σώζεται μέχρι σήμερα. Σε αυτό έμπαιναν για να πλυθούν όσοι είχαν χρησιμοποιήσει το Βουρκόνερο. Το 1970 και εγώ είχα χρησιμοποιήσει το ιαματικό αυτό νερό για να ξεπλυθώ από τα ύδατα του Βουρκόνερου. Το 2010 που επισκέφθηκα ξανά την πηγή διαπίστωσα ότι έχει προσχωθεί το πάτωμα, στο οποίο παλαιότερα κατέβαινες με τη βοήθεια κλίμακας, και η έξοδος του νερού γίνεται μερικά μέτρα χαμηλότερα σε υπαίθρια γούρνα.
Ο ναός της Οσίας Μελούς, στον οποίο ο Ιάκ. Ζαρράφτης τοποθετεί τη δράση του ευφυούς μοναχού, αποτελεί ένα αίνιγμα για την Κωκαι την τοπική χριστιανική αρχαιολογία. Σε ερευνητική εργασία που εκπονούμε υπό την επίβλεψη του Καθηγητού Μηνά Αλεξιάδη για τη λήψη Μεταπτυχιακού Διπλώματος από το ΕΚΠΑ, προσπαθούμε να τοποθετήσουμε χρονικά την Οσία, η οποία εσφαλμένα κατά το παρελθόν ταυτίσθηκε με την αγία Μελάνη [3]. Σε αυτή την προσπάθεια σημαντικός αρωγός είναι η σωζόμενη επιγραφή στο ανώφλιο του ναού.
Πρώτος αναφέρεται σε αυτή ο Ιάκωβος Ζαρράφτης, ο οποίος τη μεταγράφει, κατά την εκτίμησή μας εσφαλμένα, ως εξής:
"αγ πηγήν Ιουλίου Χιω"[4].
Την μεταγραφή αυτή, η οποία δεν έχει κάποιο νόημα, διατηρούν όλοι οι κατοπινοί ερευνητές, καθώς η επιγραφή είχε επικαλυφθεί με παχύ στρώμα επιχρίσματος και μέχρι το Δεκέμβριο του 2010, οπότε καθαρίσθηκε, ήταν αδύνατο να αναγνωσθεί.
Μετά τον καθαρισμό παρουσιάζει αυτή την εικόνα και φρονούμε ότι μπορεί να μεταγραφεί κατά τον ακόλουθο τρόπο:
Πρώτος αναφέρεται σε αυτή ο Ιάκωβος Ζαρράφτης, ο οποίος τη μεταγράφει, κατά την εκτίμησή μας εσφαλμένα, ως εξής:
"αγ πηγήν Ιουλίου Χιω"[4].
Την μεταγραφή αυτή, η οποία δεν έχει κάποιο νόημα, διατηρούν όλοι οι κατοπινοί ερευνητές, καθώς η επιγραφή είχε επικαλυφθεί με παχύ στρώμα επιχρίσματος και μέχρι το Δεκέμβριο του 2010, οπότε καθαρίσθηκε, ήταν αδύνατο να αναγνωσθεί.
Μετά τον καθαρισμό παρουσιάζει αυτή την εικόνα και φρονούμε ότι μπορεί να μεταγραφεί κατά τον ακόλουθο τρόπο:
α, ν π Γ Μ Η Ν Ι
Ι Ο ν † λ Ι ω
και να αναγνωσθεί κατά τον ακόλουθο τρόπο:
,αυπγ μηνί
Ιου † λίω
δηλαδή
"1483 μηνί Ιουλίω"
Ι Ο ν † λ Ι ω
και να αναγνωσθεί κατά τον ακόλουθο τρόπο:
,αυπγ μηνί
Ιου † λίω
δηλαδή
"1483 μηνί Ιουλίω"
Σύμφωνα με αυτή τη μαρτυρία το εκκλησάκι της Οσίας Μελούς, ανηγέρθη, η τουλάχιστον ανακαινίσθηκε, κατά τον Ιούλιο του έτους 1483. Στην ορθότητα αυτής της ανάγνωσης συνεπικουρεί η ακολουθία που συνέγραψε ο Μητροπολίτης Μητροφάνης, ο οποίος κατά την ορθή εκτίμηση του καθηγ. Ζαχαρία Τσιρπανλή, ήταν ο Μητροπολίτης Ρόδου Μητροφάνης, άνδρας σοφός και λόγιος, ο οποίος κατείχε τον αρχιερατικό θρόνο αυτής της νήσου από το 1471 μέχρι το 1498. [5]
Η επιγραφή, αντίθετα με την επίσημη αυτοκρατορική / βυζαντινή συνήθεια, χρονολογεί από το έτος γεννήσεως του Κυρίου (Anno Domini= Έτος Κυρίου) και όχι από το έτος Κτίσεως Κόσμου (Anno Mundi, 5508 π.Χ. συν τα έτη μετά Χριστόν) προφανώς επηρεασμένη από την αντίστοιχη χρονολόγηση των Ιπποτών, όπως διαπιστώνουμε σε όλα τα έγγραφα του αρχείου τους που έχει εκδόσει ο καθηγ. Ζαχαρίας Τσιρπανλής. [6]
Κατά την περίοδο της Ιπποτοκρατίας την ευθύνη για τη διαποίμανση της Κω είχε ο εκάστοτε ποιμενάρχης της Ρόδου, ο οποίος τελούσε και τις χειροτονίες στο νησί. Είναι πιθανό είτε να επισκέφθηκε το νησί και εκεί να έμαθε για την αγία, η οποία κατά την εκτίμησή μας δεν πρέπει να απείχε πολύ χρονικά από την εποχή του, είτε να γνώριζε από παλαιά την ύπαρξή της και μόλις βρήκε ευκαιρία την τίμησε δεόντως με την ανακαίνιση του ναού-τάφου της και τη συγγραφή σχετικής ακολουθίας. [7]
Η επιγραφή, αντίθετα με την επίσημη αυτοκρατορική / βυζαντινή συνήθεια, χρονολογεί από το έτος γεννήσεως του Κυρίου (Anno Domini= Έτος Κυρίου) και όχι από το έτος Κτίσεως Κόσμου (Anno Mundi, 5508 π.Χ. συν τα έτη μετά Χριστόν) προφανώς επηρεασμένη από την αντίστοιχη χρονολόγηση των Ιπποτών, όπως διαπιστώνουμε σε όλα τα έγγραφα του αρχείου τους που έχει εκδόσει ο καθηγ. Ζαχαρίας Τσιρπανλής. [6]
Κατά την περίοδο της Ιπποτοκρατίας την ευθύνη για τη διαποίμανση της Κω είχε ο εκάστοτε ποιμενάρχης της Ρόδου, ο οποίος τελούσε και τις χειροτονίες στο νησί. Είναι πιθανό είτε να επισκέφθηκε το νησί και εκεί να έμαθε για την αγία, η οποία κατά την εκτίμησή μας δεν πρέπει να απείχε πολύ χρονικά από την εποχή του, είτε να γνώριζε από παλαιά την ύπαρξή της και μόλις βρήκε ευκαιρία την τίμησε δεόντως με την ανακαίνιση του ναού-τάφου της και τη συγγραφή σχετικής ακολουθίας. [7]
Στη συνείδηση της Ορθοδοξίας η θεραπεία απαιτεί μία συνολική προσέγγιση, καθώς ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική ενότητα, η οποία διασπάσθηκε με την Πτώση. Σε αυτή την ολική προσέγγιση στόχευαν οι προαναφερθέντες πρόγονοί μας: ο ευφυής καλόγηρος του Ιακώβου Ζαρράφτη και η πολύ αγαπητή μας οσία Μελώ της Βουρρίνας, οι οποίοι, αν και έζησαν σε μία περίοδο που η ιατρική δεν έφθανε το επίπεδο στο οποίο την είχε οδηγήσει ο Ιπποκράτης, αξιοποίησαν άριστα, κατά τα φαινόμενα, τις ιαματικές δυνατότητες του νησιού μας στήνοντας τα καλυβάκια τους σε σημείο που τους προσέφερε αυτή τη δυνατότητα.
+ Μητροπολίτης Κώου και Νισύρου Ναθαναήλ
